ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİMİ OLAN ERGENLERİ

ÖZEL EĞİTİME GEREKSİNİMİ OLAN ERGENLERİ
MESLEĞE YÖNELTME*



Doç.Ph.D.Ümran Korkmazlar-Oral

umrankor@turk.net

İ.Ü. İstanbul Tıp Fakültesi Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları A.D.





Özel eğitime gereksinimi olan bireyler, M.E.B.’ nın 2509 sayılı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği’nin (2000) 4. Maddesinde aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır:



§ Zihinsel öğrenme yetersizliği

§ İşitme/görme yetersizliği

§ Ortopedik yetersizlik

§ Sinir sisteminin zedelenmesi ile ortaya çıkan yetersizlik

§ Dil ve konuşma güçlüğü

§ Özel öğrenme güçlüğü

§ Birden fazla alanda yetersizlik

§ Duygusal uyum güçlüğü

§ Süreğen hastalık

§ Otizm

§ Sosyal uyum güçlüğü

§ Üstün ve özel yetenek



Özel eğitimin amacı,yukarda sıralanan özellikteki bireyleri ayrıcalıklı bir grup olarak görmek değil, sahip oldukları becerileri optimum düzeyde geliştirecek şekilde eğitmek ve üreten bireyler olarak topluma kazandırmak olmalıdır.



2916 sayılı “Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar ” yasası (1982) “özel eğitime muhtaç çocukların Türk Milli Eğitim Sistemini düzenleyen genel esaslar doğrultusunda eğitilmeleri, iş ve meslek sahibi yapılmaları, çevre ve topluma uyum sağlamaları ile ilgili esasları düzenlemek” amacını gütmektedir.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------

* Özel Eğitime Gereksinimi Olan Ergenleri Mesleğe Yöneltme (Panel Bildirisi). IV. Spastik

Çocuklar Günleri Kongre Kitabı s:132-136, 1-2 Kasım 2002 İstanbul.



M.E.B. 2509 sayılı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinin (2000) 1.maddesinde de amacın, “özel eğitim gerektiren bireylerin genel ve mesleki eğitim görme haklarını kullanabilmelerini sağlamaya yönelik esasları düzenlemek”olduğu belirtilmektedir.


Özel eğitime muhtaç çocukların mesleki eğitimlerinde hedefler:



§ Ailelerine bağımlılık oranını azaltmak,

§ Eğiterek, meslek sahibi yaparak üretici bireyler olmalarını sağlamak,

§ Sürekli gelir sahibi olabilmelerini sağlamak olmalıdır.



2916 sayılı Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar yasasının 4. Maddesinde bu çocukların mesleki eğitimleri ile rehabilitasyonlarının kesintisiz sürdürülmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Mesleki eğitimlerinin M.E.B.’nca planlanması öngörülmektedir. Ayrıca T.C. Anayasasının 49. Maddesinde “herkesin çalışma hakkı ve ödevi olduğu ve kimsenin yaş,cinsiyet ve gücüne uymayan işlerde çalıştırılamayacağı” belirtilmiştir. Yine Anayasamızın 50. Maddesinde “bedeni ve ruhi yetersizliği olanların çalışma hayatında özel olarak korunmalarının” Devletin görevi olduğu bildirilmiştir.



Orta öğretimde mesleğe hazırlama ve mesleki rehberlik hizmetleri ön planda olmalıdır. Bu amaca uygun olarak Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinin (2000) 28. Maddesinde “Özel eğitim gerektiren bireylerden yönlendirme kararı alınanların, özel eğitim okullarında veya diğer genel, mesleki ve teknik orta öğretim okullarında kaynaştırma yoluyla eğitimlerini sürdürmeleri esastır.”denilmektedir.



Mesleki eğitim programları 5 aşamada gerçekleştirilmelidir.

1. Mesleği tanıma,seçme

2. Mesleki yeteneklerin değerlendirilmesi

3. Meslekte yetişme

4. Mesleğe yerleştirme

5. İzleme (danışmanlık ve meslek içi eğitim)



Yaygın eğitim, Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinin (2000) 30.maddesinde “özel eğitim

gerektiren bireyleri işe ve mesleğe hazırlamak amacıyla, farklı konu ve sürelerde, çevrenin olanakları ve gereksinimleri doğrultusunda yaygın eğitim programları düzenlenir. Bu programlar, bireylerin bireysel gelişim özellikleri ve yeterlilikleri doğrultusunda yörenin, iş gücü piyasasının mevcut ve gelecekteki ihtiyaçları dikkate alınarak plânlanır.” şeklinde ele alınmıştır.



Değerlendirmede eşitsizlik:

Özel eğitime gereksinimi olan çocuk ve ergenlerin değerlendirilmesindeki eşitsizlik, onların zarar görmesine neden olmaktadır. Bu vakaların yetersizliklerine ve özelliklerine göre değerlendirilmesini önerdiğimizde genellikle duyduğumuz cevaplar “ayrıcalık tanıyamayız, sınıf kalabalık sadece onunla ilgilenemeyiz, torpil mi yapalım”türündendir. Oysa bu çocuklar zaten yapıları gereği farklıdır ve değerlendirmeleri de farklı olmalıdır. Farklılıklarına göre değerlendirilmeleri yönetmelik ve yasalarla belirlense de, pratikte durumun pek de öyle olmadığını anne-babalar ve eğitim sistemi dışındaki uzmanlar biliyoruz. Dileğimiz, farklılığın farkına varmaları gereken eğitimcilerin farkı görmesi, bilmesi, anlaması ve uygulamasıdır.

Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2000) Madde 73’de farklı değerlendirme kapıları açılmıştır. Buna göre kaynaştırma uygulamalarında, “bireysel ve gelişim özellikleri dikkate alınarak, sınavlarda gerekli önlemler alınır.Değerlendirmede, öncelikle bireyselleştirilmiş eğitim programlarında hedeflerin gerçekleştirilmesi esas alınır...”denilmektedir.



Zihinsel becerileri yüksek öğrenim yapabilecek düzeyde olan özel eğitime muhtaç gençlerin hakları da Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2000) ile korunmuştur.

M.29’da.... “yüksek öğretime yönlendirme kararı alınanların ilgileri, istekleri, yetenekleri, yeterlilikleri ve istihdam olanakları doğrultusunda ve ölçüsünde yüksek öğrenim olanaklarından faydalanabilmeleri için sınavlarda ve değerlendirmede gerekli ÖZEL EĞİTİM önlemleri alınır, yüksek öğrenim kurumları ile işbirliği yapılarak, yerleştirilmelerinde kredi ve burs almalarında ÖNCELİK tanınır” denilmektedir.



Yüksek öğrenimde olan bir vaka örneği:

*”F.” üç yıl olağanüstü çalışıp İTÜ’de istediği bölüme girmiş.

*Zeki.

Ama.....

*Okuması İlkokul 2. Sınıf düzeyinde

*Geç de olsa tanısı konuldu: Disleksi/Özel Öğrenme Güçlüğü

*Fakültesinin duyarlı tutumu, desteği ve işbirliği ile Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (2000) haklarını kullanmaya başladı...

Çeşitli güçlükleri aşıp yüksek öğrenime başlamış,fakat hala özel eğitim desteğine gereksinimi olan pek çok öğrenci vardır. “F” onlardan sadece birisidir.Diğerlerinin de farklı özellikleri aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
ÜNİVERSİTEYE DEVAM EDEN ENGELLİ ÖĞRENCİLERİN ÖZELLİKLERİ

§ Görme engelli

§ İşitme engelli

§ Disleksili (öğrenme bozukluğu)

§ Hiperaktivitesi / Dikkat bozukluğu olanlar

§ Travmatik beyin hasarı olanlar

§ Hareket bozukluğu olanlar

§ Psikiyatrik bozukluğu olanlar

§ Kronik hastalığı olanlar



Gelişmiş ülkelerde özel eğitime gereksinimi olan yüksek öğrenim öğrencilerine çok çeşitli, destekleyici akademik hizmet verilmektedir. Bunlara örnek verilecek olursa:

§ Not tutmaya yardım(sınıf içi-dışı)

§ Okumaya yardım

§ Yazma desteği (sınavda,ödev yazarken)

§ Ders desteği

§ Teknolojik destek (BS, vd.)

§ Çevirme (işaret dili,Braille)

Ayrıca sorunları doğrultusunda eğitim ortamında kolaylık sağlayacak olanaklar sunulmaktadır. Örneğin:

§ Uygun ortam,koşullar

§ Ek süre

§ Bireysel sınav

§ Bilgisayar

§ Değiştirilmiş format (iri yazı, Braille, kaset,vd.)

§ Burs, kredi, yurtta öncelik.



ÖZEL EĞİTİM VE RUH SAĞLIĞI

Eğitimcilerle ruh sağlığı alanında çalışanların her zaman işbirliği yapmaları toplumun gelişimi için kaçınılmazdır. Çocuk ve ergen ruh sağlığı ekibinin, özel eğitime gereksinimi olan çocuk ve ergenin gerek gelişimine, gerek eğitimine, gerekse ruh sağlığına ve ailelerine çeşitli katkıları olabilir.. Bunlar:

§ Tanı ve değerlendirmede

§ Terapide (ilaç,çocuk-aile psikolojik danışmanlık/terapi, özel eğitim, rehabilitasyon)

§ Ekibin eğitiminde (hizmetiçi eğitim, seminer, stajyer eğitimi,vb. )

§ Kamuyu bilgilendirmde (hasta okulu, konferans,medya)

§ Araştırma,yayın yaparak olabilir.

Özel eğitime gereksinimi olan çocuk ve ergenler için yapmamız gereken çok şey var. Bazı öneriler:

§ Aileleri eğitmek, bilgilendirmek,

§ Özel eğitime gereksinimi olan bireyi bilgilendirmek,

§ Öğretmenlerin, hekimlerin bu çocukların hakları konusunda bilgilenmesi,

§ Toplumu bilgilendirmek,

§ Her sınıf düzeyinde özel eğitime gereksinimi olan çocuk/ergen için kontenjan ayırmak,

§ 2000 tarih - 2509 sayılı Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğini işler kılmak,

§ Üniversitede haklarından yararlandırmak.



KAYNAKLAR

· Hallahan DP, Kauffman JM. Exceptional children.Fourth ed.Prentice-Hall New Jersey,1988.

· İş ve İşçi Bulma Kurumu. Sakatların istihdamı sorunu.Yayın no:259,Ankara 1991.

· McLoughlin JA,Lewis RB.Assessing special students.Merrill Pub.London 1988.

· Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ve Özel Eğitim Hizmetleri

Yönetmeliği.

· Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Yasası (2916 sayılı)Resmi Gazete 18192;15 Ekim1982.

· T.C.Anayasası.1982.

· TC Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı. Engelliler için Eğitim Modelleri Geliştirme Projesi. Nihai rapor. Anadolu Üniversitesi Eskişehir 1992.

· http://www.binghamton/ University .Consultation and advocacy with Faculty on Student Needs for Disability-related reasonable accommodations.

· http://www.binghamton/ University .Testing accomodations for students with disabilities.